8. Reflectie

8.1 Naar een succesvolle samenwerking tussen privéverzamelaars en publieke cultureel-erfgoedorganisaties

Hoe start je als museum een samenwerking met een privéverzamelaar? Hoe vind je als eigenaar het vertrouwen om de zorg voor een topstuk uit te besteden aan erfgoedorganisaties? In opdracht van het Departement Cultuur, Jeugd en Media onderzocht de Universiteit Antwerpen de samenwerkingsmogelijkheden tussen particuliere verzamelaars of instellingen en publieke cultureel-erfgoedorganisaties.

4 voorwaarden voor een vruchtbare samenwerking

Professor Annick Schramme en onderzoeker Laura D’hoore van de Universiteit Antwerpen namen de bestaande samenwerkingsvormen onder de loep en wijzen in hun eindrapport op de voor- en nadelen, de kansen en valkuilen. Aan de hand van casestudies laten ze verschillende samenwerkingsvormen aan bod komen. Het rapport bevat verder beleidsaanbevelingen en handvaten voor het opstellen van een ethisch kader. Het beschrijft ook de 4 belangrijkste voorwaarden voor succesvolle samenwerkingen:

• Sterkere publieke cultureel-erfgoedorganisaties: organisaties zouden over een duidelijk collectieprofiel, voldoende autonomie, voldoende infrastructuur en financiële middelen moeten beschikken. Verder is de betrokkenheid van alle stakeholders een belangrijke factor.
• Kennisdeling en wettelijk kader: er is nood aan uitwisseling van de wederzijdse unieke kennis en competenties. Privéverzamelaars hebben behoefte aan meer duiding en ondersteuning bij het ethische en juridische kader rond samenwerkingen. Verder is er meer toenadering en dialoog tussen de publieke en private actoren nodig.
• Stimulans mecenaat: de optimalisatie van de mecenaatswetgeving kan een belangrijke impuls geven aan de publiek-private samenwerkingen. Verder zou de oprichting van een privaat fonds de financiering van kunstaankopen voor publieke collecties kunnen stimuleren.
• Bescherming erfgoed: hoe kan het rijke aanbod aan privécollecties beter beschermd worden en eventueel een plaats krijgen bij publieke organisaties? Welke beleidsmaatregelen zijn daarvoor nodig?

Op 23 november 2022 werden professionals uit de cultureel-erfgoedsector, academici en verzamelaars uitgenodigd op de Stadscampus van de Universiteit Antwerpen voor een symposium over het onderzoek. De onderzoeksresultaten werden er via case studies, interviews en een panelgesprek toegelicht. Naar aanleiding van het symposium werd ook een samenvatting van het onderzoek uitgebracht.

8.3 Nieuw decreet jeugdverblijven en hostels staat garant voor ruimer en diverser aanbod

In februari 2022 werd het nieuwe decreet jeugdverblijven en hostels door de Vlaamse Regering bekrachtigd. Daarmee werd een meerjarig traject van onderzoek en overleg met de sector definitief afgerond. Met het nieuwe decreet wordt de steun aan de jeugdtoeristische sector opgedreven, wat een voldoende groot, divers, aangepast en betaalbaar overnachtingsaanbod voor kinderen en jongeren moet garanderen.

Het Departement Cultuur, Jeugd en Media startte de voorbereidingen voor het nieuwe decreet met 2 onderzoekstrajecten en een uitgebreid participatietraject bij gebruikers en aanbieders van jeugdlogies. Die moesten een antwoord bieden op 2 cruciale vragen:

• Heeft de vorige decreetswijziging effectief geleid tot planlastvermindering en een positieve evolutie in aanbod, spreiding en gebruik van jeugdlogies?
• Hoe kunnen de gesignaleerde capaciteitsnoden en andere behoeften van steeds diversere gebruikersgroepen opgevangen worden?

Daarnaast was er ook afstemming nodig met Toerisme Vlaanderen over het nieuwe logiesdecreet, dat de erkenning en categorisering van de jeugdverblijfscentra regelt. Alleen erkende centra komen in aanmerking voor subsidiëring op basis van het decreet jeugdverblijven en hostels. Beide decreten zijn dus sterk aan elkaar gelinkt.

Uit de onderzoeken en het participatietraject met de sector kwamen heel wat knelpunten en noden naar boven. Die werden met passende beleidsmaatregelen beantwoord. Een greep uit de meest in het oog springende zaken, met daaronder telkens de nieuwe maatregelen:

• Het decreet moet sterker focussen op kinderen en jongeren en op het jeugdwerk, zodat het onderscheid met de louter commerciële sector duidelijker wordt. -> Alle types van jeugdlogies moeten voortaan jaarlijks minstens 5 jeugdverenigingen ontvangen om in aanmerking te komen voor subsidies. -> Voor alle types van jeugdlogies worden de vereiste minimumpercentages overnachtingen van kinderen en jongeren tot en met 30 jaar verhoogd.
• Er is nood aan kleinere verblijfaccommodatie om leidinggroepen te ontvangen, voor vorming en vakanties voor bijzondere doelgroepen. -> De minimale slaapcapaciteit van 40 bedden wordt geschrapt als subsidievoorwaarde.
• Het decreet moet beter inspelen op de enorme piekvraag tijdens het zomerseizoen. -> Overnachtingen in tentplaatsen bij het jeugdverblijf of hostel worden meegenomen in de berekening van de jaarlijkse werkingssubsidies.
• De historisch lage subsidiebedragen moeten verhoogd worden, want die hebben tot een nulgroei of zelfs achteruitgang van het aanbod geleid. -> Bij de werkingssubsidies worden de plafonds afgeschaft en worden er minimumbedragen ingevoerd. -> De personeelssubsidie stijgen van 25.000 euro naar 30.000 euro per voltijdse werknemer en worden jaarlijks geïndexeerd.
• De planlast moet nog verder naar beneden. -> De aanvraagprocedure voor subsidies wordt vereenvoudigd en nog meer gedigitaliseerd.
• Er zijn meer incentives nodig om bijzondere doelgroepen uit het jeugdwerk te kunnen ontvangen. -> De beleidsnota voor personeelssubsidies wordt nu ook beoordeeld op inhoudelijke werking rond toegankelijkheid, kwaliteit en omkadering van bijzondere doelgroepen.

Tot slot krijgen ook de ondersteuningsstructuren Centrum voor jeugdtoerisme en Vlaamse Jeugdherbergen een duidelijk en afgebakend takenpakket, waarmee we inspelen op de vraag naar expertise- en kennisdeling en meer samenwerking.

We stelden de nieuwe regelgeving in mei 2022 voor aan uitbaters en medewerkers van jeugdverblijven en hostels. Dat gebeurde op het terrein met een ‘Ronde Van Vlaanderen’, die halt hield in Westerlo, Merelbeke, Koksijde, Ieper en Bokrijk. Om een zo volledig mogelijk beeld te geven van alle ondersteuningsmogelijkheden, betrokken we daar ook belangrijke partners bij, zoals Toerisme Vlaanderen, Centrum voor Jeugdtoerisme en Vlaamse Jeugdherbergen.

8.4 Participatiesurvey brengt vrijetijdsbesteding van Vlamingen in beeld

In welke mate nemen Vlamingen deel aan het vrijetijdsleven in Vlaanderen? Welke factoren beïnvloeden die participatie positief of wat zijn drempels om deel te nemen? Op deze en andere vragen zochten onderzoekers van verschillende universiteiten de afgelopen drie jaar opnieuw een antwoord aan de hand van de participatiesurvey, een grootschalig onderzoek naar de vrijetijdsbesteding van de Vlaming. Op 8 november stelden we de resultaten van deze 4de participatiesurvey aan het publiek voor.

Het Kenniscentrum Cultuur- en Mediaparticipatie, het Onderzoeksplatform Sport en het Jeugdonderzoeksplatform (JOP) onderzochten op 3 momenten de participatie van de Vlaming aan sociale, culturele en sportieve activiteiten: in 2020, net vóór de coronalockdown, in 2021, net na de strenge coronamaatregelen, en in 2022, toen het normale leven terug op gang kwam.

Eerdere edities van de participatiesurvey vonden plaats in 2004, 2009 en 2014. Uit de meting van 2020 blijkt een duidelijke stijging van de uithuizige cultuurparticipatie. Op basis van de frequentie van bezoeken aan musea, concerten, voorstellingen podiumkunsten, bioscoop en erfgoedinitiatieven werd een indicator aangemaakt van globaal uithuizig cultuurbezoek. In de metingen van 2004, 2009 en 2014 nam ongeveer driekwart deel aan minstens één culturele activiteit in de 6 maanden voor de bevraging. In 2020 is dat gestegen tot 80%. Bovendien is ook de frequentie van participatie toegenomen.

Andere participatievormen vertonen tot 2020 een status quo. Zo blijft de actieve cultuurbeoefening (amateurkunsten) op hetzelfde niveau als in de voorgaande edities van de participatiesurvey (27% in 2020). Hetzelfde geldt voor de actieve deelname aan het verenigingsleven (55%).

Ook de sportparticipatie blijft in 2020 op dezelfde hoogte als in vorige metingen (om en bij de 60%). Wel merken we in de meest recente bevraging in 2020 dat sportbeoefenaars meer tijd spenderen aan hun sport(en). De meest beoefende sport daarbij is het recreatieve fietsen, op de voet gevolgd door wandelsport, fitness en loopsport. Vooral fitness is sinds 2014 sterk in populariteit gestegen.

De toename van het aandeel hoger opgeleiden in onze samenleving draagt bij tot het status quo of de stijging van de participatiecijfers voor cultuur en sport. De keerzijde is evenwel dat sociale ongelijkheden in cultuur- en sportparticipatie onverminderd blijven bestaan.

Sinds de laatste editie van de participatiesurvey in 2014 zagen Vlaamse mediagebruikers talloze streamingdiensten hun intrede maken en werd de smartphone een onlosmakelijk deel van hun mediaroutine. De laatste cijfers uit de participatiesurvey van 2020 spreken dan ook voor zich: 86% van de Vlamingen maakt gebruik van een smartphone (tegenover 43% in 2014), en ook de digitalisering zet zich verder: 88% van de Vlamingen gebruikt een computer of laptop.

De belangrijkste verschillen zitten vandaag echter minder in welke media we gebruiken, maar eerder in hoe we die media gebruiken. Dat werd bekeken aan de hand van mediarepertoires, die het  geheel van media (inhouden of toestellen) omvatten die één persoon op regelmatige basis gebruikt. Daaruit blijkt hoe sterk digitale media zich verankeren in ons dagelijks mediagebruik. Desondanks blijkt de digitale kloof in 2020 allesbehalve weggewerkt.

Op 8 november 2022 stelden we de resultaten van de 4de participatiesurvey voor in Brussel, in aanwezigheid van de betrokken ministers. De studiedag bestond uit 2 delen: een plenaire sessie, waarin we de resultaten van de participatiesurvey voorstelden, met ook een blik op kinderen en jongeren, en specifieke sessies voor de beleidsvelden Cultuur, Sport en Media.

8.5 Bewaring van erfgoed in depots: gedeelde uitdagingen, gedeelde oplossingen

Op 1 april 2022 organiseerden het Departement Cultuur, Jeugd en Media en het agentschap Onroerend Erfgoed samen met FARO en het Vlaamse Depotnetwerk de studiedag ‘Samen inzetten op depotuitdagingen’. Bedoeling van de studiedag was de cultureel- en onroerend-erfgoedsector te informeren over het Vlaamse depotbeleid en de regierol van de Vlaamse overheid daarin. Daarnaast wilden we beide sectoren vooral samenbrengen en samen laten reflecteren.

Op de studiedag stonden uitdagingen die de zorg voor erfgoed in depotruimtes met zich meebrengt centraal. We zijn ervan overtuigd dat we best expertise en ervaringen delen, in de zoektocht naar oplossingen. Er is geen pasklare oplossing, maar door krachten te bundelen komen we een heel eind verder.

De Vlaamse overheid maakt daarom werk van een afgestemd depotbeleid voor cultureel en onroerend erfgoed. Ze stelt daarbij gezamenlijke doelen voor cultureel en onroerend erfgoed en neemt een regierol op. Die doelen zijn richtinggevend voor het eigen beleid van de Vlaamse overheid, en kunnen inspirerend zijn voor het beleid van andere besturen en van de organisaties.

Overheden en erfgoedorganisaties leverden het voorbije decennium heel wat inspanningen om de zorg voor het erfgoed in depotruimtes te verbeteren. Toch is het werk nog niet af.

8.6 Vlaams gamebeleid schakelt een versnelling hoger

Wat is nodig om de Vlaamse gamesector naar een hoger niveau te tillen en internationaal op de kaart te zetten? Dat staat allemaal beschreven in Level Up Vlaanderen, de nieuwe visienota over het Vlaamse gamebeleid. De nota bevat 25 concrete doelstellingen waaraan in de periode 2022-2025 intensief gewerkt zal worden.

Eind maart 2022 keurde de Vlaamse Regering de nieuwe visienota gamebeleid goed. Level Up Vlaanderen moet in de periode 2022-2025 voor heel wat nieuwe initiatieven zorgen om de Vlaamse gamesector op een hoger plan te brengen. Daarvoor slaan verschillende kernactoren die actief zijn rond games de handen in elkaar: het Departement Cultuur, Jeugd en Media (als trekker van de visienota), het Departement Onderwijs en Vorming, VLAIO, FIT, VAF, Mediawijs, VRT en FLEGA.

Daarnaast worden er tal van acties opgezet om bedrijven de weg te wijzen naar bestaande steun- en financieringsmogelijkheden, zowel in binnen- als buitenland. En om investeringen vanuit de bedrijfswereld fiscaal aantrekkelijk te maken, werd het taxsheltersysteem in augustus 2022 uitgebreid naar ‘videospellen’.

Een speerpunt de komende jaren wordt het incubator- en acceleratorsysteem voor de gamesector. Dat systeem is gebaseerd op samenwerking met het onderwijs, waar de ervaring en connectie met talentvolle studenten in de gameopleidingen ingezet kan worden om de lokale sector te versterken. Eind 2022 zette de Vlaamse Regering haar schouders onder de Flanders Game Hub: een fysieke locatie waar startende gameontwikkelaars samenwerken en ideeën kunnen uitwisselen, en vanaf 2023 het kloppende hart van de Vlaamse gamesector. Tal van voorbeelden in het buitenland (zoals Finland en Nederland) tonen aan dat zo’n locatie een enorme boost kan geven aan de gamesector.