Veranderend beleidslandschap
foto: Z33
Een veranderende maatschappij resulteert vanzelfsprekend ook in een veranderend beleidslandschap. Het departement heeft hierin niet alleen de vinger aan de pols, maar gaat ook (pro)actief te werk om die transities vlot te doen verlopen. In dit hoofdstuk lichten we enkele van deze projecten van het voorbije jaar toe.
Overdracht provinciale instellingen
De overdracht van de provinciale cultuurbevoegdheden betekende in 2018 ook dat er verschillende voormalige provinciale instellingen overgenomen werden door Vlaanderen. Het culturele patrimonium van de Vlaamse Gemeenschap werd op die manier een stukje groter.
Lijsternest
Het Lijsternest in Ingooigem werd door de Provincie West-Vlaanderen overgedragen aan de Vlaamse overheid. Op die manier werden de woning en werkplek van Stijn Streuvels een eigen instelling van het Departement Cultuur, Jeugd en Media. De inhoudelijke werking werd overgenomen door het Letterenhuis en het Vlaams Fonds voor de Letteren. Zij staan respectievelijk in voor het museum en de schrijversresidentie in het Lijsternest, dat vanaf 2018 een zogenaamde buitendienst van CJM vormt.
Roger Raveelmuseum
Het Roger Raveelmuseum kwam het afgelopen jaar onder de vleugels van de Vlaamse overheid terecht. Op korte termijn zal de inhoudelijke werking wel opnieuw verzelfstandigd worden. Op lange termijn is een investering van ruim 2 miljoen euro aan renovatiewerken voorzien.
Z33
Z33, het Huis voor Actuele Kunst in Hasselt, ging begin 2018 over van een provinciaal kunstencentrum naar een verzelfstandigde vzw. De Vlaamse Gemeenschap werd eigenaar van de gebouwen en de collectie. De vzw Z33 blijft verantwoordelijk voor de exploitatie van het kunstenhuis. Na een transitieperiode van bijna twee jaar moet het nieuwe gebouw van het kunstenhuis de deuren openen in het voorjaar van 2019.
Mu.Zee
Het Kunstmuseum aan Zee – ofwel Mu.ZEE – werd begin 2018 volledig eigendom van de Vlaamse Gemeenschap. De uitbating van het museum voor beeldende kunst in Oostende is ook hier in handen van de vzw, die een contract heeft tot en met 31.12.19.
Hanenbos
Ook het voormalig provinciaal jeugdverblijfcentrum Hanenbos in Dworp werd overgedragen aan Vlaanderen. Het centrum smolt samen met het nabijgelegen Destelheide, centrum voor jeugd, kunst en creatie, en valt sinds 1 januari 2018 onder het beheer van de VZW Algemene Dienst voor Jeugdtoerisme (ADJ), die ook de diensten van Destelheide en de Hoge Rielen in Kasterlee coördineert.
Lijsternest
Roger Raveelmuseum
Mu.Zee
Hanenbos
foto © Provincie Limburg, PCCE / E. Daniëls
Proefproject ‘Uitleendienst Erfgoed’
Praktische erfgoedsteun in transitie
Toen op 1 januari 2018 de persoonsgebonden bevoegdheden naar de Vlaamse overheid werden overgedragen, betekende dit meteen ook een doorstart voor de provinciale ondersteuning van de cultureel-erfgoedsector met advies en professioneel uitleenmateriaal.
Het Departement Cultuur, Jeugd en Media ging de uitdaging aan om de dienstverlening te stroomlijnen en verder uit te bouwen, samen met 10 regionale partners en FARO, Vlaams Steunpunt voor Cultureel Erfgoed.
De vijf voormalige provinciale uitleenpunten maakten plaats voor tien nieuwe regionale uitleenpunten in Vlaanderen, met twee punten per provincie: Antwerpen, Brugge, Dilbeek, Genk, Herentals, Kortrijk, Leuven, Oosterzele, Sint-Niklaas en Sint-Truiden.
Er werd telkens voorzien in een basisaanbod van 5 uitleenmaterialen (waaronder 2 sets) ter ondersteuning bij de registratie en het behoud en beheer van cultureel-erfgoedcollecties in Vlaanderen.
Alles samen werden 170 toestellen en 100 items aan verbruiksgoederen aangekocht. Alle toestellen zijn in werking gesteld, geïnventariseerd, gekoppeld aan een digitaal reservatiesysteem en getransporteerd naar de diverse uitleenpunten.
De cultureel-erfgoedbeheerders kunnen vanaf 1 januari 2019 via het klantenportaal uitleendiensterfgoed.be het nodige materiaal aanvragen en na bevestiging ophalen in een van de 10 uitleenpunten.
Op eenvoudig verzoek kan ook aanvullend advies of begeleiding bij het doeltreffend gebruik van het uitleenmateriaal aangevraagd worden via de Vlaamse erfgoedconsulenten.
Warme overdracht van de provinciale taken
Inleiding
Sinds 1 januari 2018 zijn de provincies niet langer bevoegd voor de persoonsgebonden bevoegdheden, zoals Cultuur, Jeugd, Welzijn, Gelijke Kansen en Sport. Op 9 november 2016 werd hiervoor het decreet betreffende de nieuwe taakstelling van de provincies goedgekeurd in het Vlaams Parlement. Om een duurzame overdracht te bereiken, wordt 2018-2019 een overgangsperiode waarin verschillende maatregelen voor cultuur en jeugd het waardevolle bovenlokale culturele veld ondersteunen. Daarbij is er steeds van uitgegaan dat Vlaanderen zorgt voor een continuering van de initiatieven die de provincies overdragen. De Vlaamse minister van Cultuur en Jeugd besliste in het kader van een warme overdracht om de subsidies van organisaties die werkingssubsidies voor cultuur of jeugdwerk ontvingen van de provincies in 2014 ook uit te betalen in 2018 en 2019. Een andere maatregel is het transitiereglement voor de subsidiëring van culturele projecten met een bovenlokale uitstraling. Ondertussen worden de krachtlijnen van een decreet over de bovenlokale cultuurwerking en een decreet bovenlokaal jeugdwerk uitgetekend tegen 1 januari 2020. Ook aan een Bovenlokaal Bibliotheekbeleid wordt gewerkt.
Transitiereglement
Het transitiereglement is één van de overgangsmaatregelen die de minister van Cultuur heeft genomen in het kader van de afslanking van de provincies. Vanaf 2020 zal een nieuw decreet over het bovenlokaal cultuurbeleid de subsidiëring regelen. In 2018 en 2019 zijn er vier ronden voorzien, waarbij elke culturele actor op een laagdrempelige manier een eigen aanvraag kan doen voor een cultureel project met een bovenlokale uitstraling. Een subsidie kan daarbij tot 25.000 euro bedragen.
In 2018 werden 277 dossiers positief beoordeeld door de minister, voor een totaalbedrag van 3.552.813,08 euro. Met de toekenning van deze projectsubsidies krijgen ook bovenlokale projecten verdere ondersteuning. Zowel reeds bestaande als nieuwe projecten komen aan bod. Naast de bestaande Vlaamse decreten waarbinnen professionele organisaties subsidies krijgen, zijn op deze manier ook kleinere spelers verzekerd van een Vlaamse ondersteuning. De aanvragers vormden een bonte mix van kleine verenigingen, professionele kunstenhuizen en lokale besturen, gelijk verspreid over heel Vlaanderen en alle sectoren.
Continuering
Bij de overheveling van de persoonsgebonden bevoegdheden werd er steeds van uitgegaan dat Vlaanderen zorgt voor een continuering van de initiatieven die de provincies overdragen. De Vlaamse minister van Cultuur, Jeugd en Media besliste om de subsidies van organisaties die werkingssubsidies voor cultuur of jeugdwerk ontvingen van de provincies ook uit te betalen in 2018 en 2019. Ondertussen worden de krachtlijnen van een decreet over de bovenlokale cultuurwerking en een decreet bovenlokaal jeugdwerk uitgetekend tegen 1 januari 2020.
Sinds 1 januari 2018 zijn de provincies niet langer bevoegd voor de persoonsgebonden bevoegdheden. Daarbij is er steeds van uitgegaan dat Vlaanderen zorgt voor een continuering van de initiatieven die de provincies overdragen. De Vlaamse minister van Cultuur, Jeugd en Media besliste in het kader van een warme overdracht om de subsidies van organisaties die werkingssubsidies voor cultuur of jeugdwerk ontvingen van de provincies ook uit te betalen in 2018 en 2019. Ondertussen worden de krachtlijnen van een decreet over de bovenlokale cultuurwerking en een decreet bovenlokaal jeugdwerk uitgetekend tegen 1 januari 2020.
Regionaal ingedeelde musea die werkingssubsidies ontvingen van de provincies ontvangen in 2018 deze subsidie van de Vlaamse overheid.
In 2018 werden 1.029 organisaties uitbetaald voor een subsidie van 4.950.067 euro
Organisaties die reeds een structurele subsidie ontvangen binnen één van de Vlaamse decreten (Kunstendecreet, Circusdecreet, Cultureel Erfgoeddecreet, Amateurkunstendecreet, Decreet Jeugd- en Kinderrechtenbeleid), kunnen blijven rekenen op de bijkomende middelen van de provincies in de lopende subsidieperiode via een verhoging van hun enveloppes binnen de Vlaamse decreten.
De subsidies voor letteren en film worden overgedragen aan het Vlaams Fonds voor de Letteren (VFL) en het Vlaams Audiovisueel Fonds (VAF). Organisaties die subsidies ontvingen voor letteren of film ontvangen hun subsidies voortaan via het VFL of VAF. Zij gaan op een vergelijkbare wijze tewerk en beschouwen 2018 en 2019 als een overgangsperiode.
Bovenlokaal bibliotheekbeleid
Het streekgericht bibliotheekbeleid was een van dé speerpunten van de provincies. Dat beleid wordt in het kader van de overdracht van de provinciale taken omgeschakeld naar een bovenlokaal bibliotheekbeleid. Het team Transversaal en Bovenlokaal ging in 2018 hard aan de slag aan met de voorbereiding van dit nieuwe beleid.
Op 1 januari 2018 werd het streekgericht bibliotheekbeleid van de provincies overgedragen aan de Vlaamse overheid. De taken en 5 medewerkers werden ondergebracht bij het Departement CJM in het Team Transversaal en Bovenlokaal. In januari werd gestart met een participatietraject met de bibliotheeksector dat moest resulteren in een visietekst en actieplan bovenlokaal bibliotheekbeleid voor 2018-2020. Hiervoor werd een externe begeleider ingehuurd. Om de noden in de sector te kunnen capteren werd op 30 maart een bevraging uitgestuurd. Met de massale respons, de responsgraad bedroeg 70 %, werd gewerkt aan de voorbereiding van een Denkdag voor de sector op 17 mei, waarop liefst 90 bibliothecarissen aanwezig waren. De resultaten van de bevraging én de Denkdag werden tijdens de zomer verder verwerkt in de Visietekst en het Actieplan.
In februari 2019 vindt de inspiratiedag ‘De bibliotheek als derde plek, een tweede thuis’ plaats, een volgende stap in de verdere uitwerking van het bovenlokaal bibliotheekbeleid, waar in 2019 dus verder aan wordt gewerkt.
Anekdote
Een epische belronde
Het bleek geen eenvoudige klus om van alle organisaties die voorheen provinciale subsidies kregen – dat waren er in totaal 1.057 – de juiste contactgegevens te ontvangen. Ondanks het opsturen van een persoonlijke brief met een handleiding voor het gebruik van het KIOSK-systeem, bleken 74 organisaties op luttele dagen van de deadline nog ‘missing in action’. Vijf collega’s van het team Transversaal en Bovenlokaal bundelden de krachten voor een tour de force in de vorm van een epische belronde naar amateurtheatergezelschappen, harmonieën, kamerkoren en organisatoren van festivals allerhande. Geen eenvoudige klus, wetende dat er bijvoorbeeld 17 verenigingen ‘Sint-Cecilia’ heten. De CJM-medewerkers loodsten de subsidieaanvragers vakkundig door een voor hen totaal onbekende digitale omgeving en zorgden ervoor dat iedereen op 30 maart 2018, 2 dagen voor de vernieuwde deadline, een correcte aanvraag had ingevoerd via de KIOSK-applicatie. Die succesvolle missie werd in de Arenberg-refter dan ook terecht gevierd met – alcoholvrije – champagne.
Grote erfgoedronde
In 2018 verdeelde de Vlaamse Regering de vijfjarige werkingssubsidies 2019-2023 voor cultureel-erfgoedorganisaties. In totaal steeg de subsidiepot met 9,6 miljoen extra middelen tot ruim 37 miljoen euro per jaar. Met die historische structurele injectie kreeg de sector opnieuw adem en groeikansen.
Het nieuwe Cultureelerfgoeddecreet zorgt voor de ondersteuning van cultureel-erfgoedorganisaties. Voor het eerst diende een groot aantal organisaties hun aanvraag voor werkingssubsidies gelijktijdig in. Werkingssubsidies konden aangevraagd worden door:
- collectiebeherende organisaties: musea, culturele archiefinstellingen en erfgoedbibliotheken
- landelijke dienstverlenende organisaties die aan andere actoren diensten aanbieden rond de zorg voor en de omgang met cultureel erfgoed
- organisaties die de cultureel-erfgoedwerking opnemen voor het immaterieel cultureel erfgoed.
De cultureel-erfgoedsector kampte met een jarenlange achterstand in de structurele financiering. De financiële injectie van 9,6 miljoen euro extra ving die hoge nood op en gaf de sector eindelijk doorgroeimogelijkheden. Dankzij de stijging van het budget van 28 miljoen naar 37 miljoen euro kunnen onze culturele erfgoedorganisaties de komende jaren op een professioneler en hoger niveau werken, en is er ruimte voor nieuwe initiatieven.