VOOR DE OPGRAVING
OPDRACHTGEVER EN ARCHEOLOOG
partners in crime
PUBLIEKSWERKING
op maat van de site
ACTIVEER
lokale kenniswerking
BUNDEL
krachten
INFORMEER
de omwonenden
Opdrachtgever en archeoloog: partners in crime
Maak publiekswerking van bij het begin deel van het project. Omdat er geen structureel kader voor archeologische publiekswerking bestaat, maakt publiekswerking deel uit van het ruimer onderhandelingsproces: welke verwachtingen hebben beide partijen over publiekscommunicatie en welke tijd en middelen staan daar tegenover?
Publiekswerking doe je om heel wat redenen:
• om draagvlak te creëren • om de zichtbaarheid te verhogen • om aan wetenschapscommunicatie te doen • om promotie te voeren • …
Tips
Knoop vooraf gesprekken aan waarin je uitlegt waarom en voor wie je de opgraving interessant vindt. Plaats je in de schoenen van de opdrachtgever en kies de gepaste argumenten: de directie van de lokale supermarkt overtuig je op een andere manier dan het schepencollege.
Overtuigen doe je niet alleen: zoek medestanders bij de lokale erfgoed- of natuurverenigingen, omwonenden, de cultureelerfgoedcel, de intergemeentelijke onroerenderfgoeddienst (IOED), de schepen, het archeologisch studiebureau ... die elk met andere argumenten hun interesse in de archeologische site kunnen uiten.
Wees creatief in de onderhandeling en bespreek wie welke rol wil en kan opnemen in de publiekswerking: de communicatie en logistiek van een opensleufdag kan de gemeente bijvoorbeeld dragen, het bedrijf de personeelskost. Of het bedrijf ruimt het terrein op zodat de erfgoedconsulent van de IOED een rondleiding kan geven tijdens het weekend.
Foto © Vlaamse Waterweg
Praktijkvoorbeeld
Een vaste post voor communicatie
De Vlaamse Waterweg besteedt als opdrachtgever van archeologisch onderzoek extra aandacht aan publiekscommunicatie en trekt daar ook financiële middelen voor uit. In het raamcontract voorziet hij twee vormen van communicatie. Ten eerste is er een post die standaard bij elk project wordt toegepast. Daarin wordt een reeks werfpanelen gebruikt waarin zowel het project van de opdrachtgever, de specifieke archeologische casus én meer algemene panelen rond archeologisch onderzoek worden voorzien. (Waarom gebeurt er onderzoek? Wat is proefsleuvenonderzoek? Wat is booronderzoek?…) Ten tweede is er een facultatieve post die ze kunnen inzetten voor communicatie bij uitzonderlijke sites. Daaronder vallen onder andere de deelname aan Archeologiedagen, een kijkmoment, een lezing voor lokale bewoners, of 3D-registratie voor verdere publieksontsluiting.
Publiekswerking op maat van de site
Publiekswerking kan in principe voor elk type opgraving: landelijk of stedelijk, klein of groot. Sommige sites lenen er zich beter toe dan andere omwille van hun zichtbaarheid, toegankelijkheid, de termijn van de opgraving. Werk je publieksinitiatief uit op maat van de site en het project. Niet elke publiekswerking moet gepaard gaan met een werfbezoek, zoek alternatieven om mensen te informeren van bij de start van de opgraving.
Tip
Zoek kansen: past de site in een ruimere ontwikkeling waarvoor de burger wordt gesensibiliseerd? Staan er erfgoed- of culturele projecten op stapel waarin een archeologische site en collectie kunnen worden opgenomen?
Foto © Frederik Beyens
Praktijkvoorbeeld
Noorderlijn, een kans voor archeologen
“De stad is trots op haar verleden en gaat zorgzaam om met de sporen die nog in de grond zitten. Wanneer die aan het licht komen, bijvoorbeeld bij bouwprojecten of infrastructuurwerken, worden ze onderzocht en zoveel mogelijk bewaard.” Zo luidt de openingszin op de website van de dienst Stadsarcheologie van de Stad Antwerpen. De open communicatie over het wat, waarom en hoe van archeologisch onderzoek typeert de stad bij al haar ruimtelijke ontwikkelingsprojecten.
Bundel krachten
Samen kan je meer. Tijdens het archeologisch vooronderzoek zijn professionele actoren zoals een stadsarchief of een museum vanzelfsprekende partners. Werk ook samen voor het toeleiden en breed toegankelijk maken van het archeologisch onderzoek, de vondsten en de resultaten ervan. Het zijn sterke partners die veel ervaring hebben met het bereiken en vernieuwen van publiek via verschillende manieren van presenteren, toeleiden en participeren.
Tip
Werk ook samen met organisaties buiten de erfgoedsector. Archeologie kan de lokale sociale, culturele, jeugd-, natuur- en milieuwerking immers verrijken en diversifiëren.
Foto © Erfgoed Lommel vzw
Praktijkvoorbeeld
De Kolonie Lommel
Het museum is niet alleen een partner voor het bewaren, het onderzoeken en tonen van het Lommelse archeologische erfgoed, maar is ook een schakel tussen de archeoloog en lokale erfgoedgemeenschap.
“Vragen van bezoekers laten je op een andere manier kijken en denken. Vragen van bezoekers houden onderzoekers scherp.” Ferdi Geerts Conservator/archeoloog Erfgoed Lommel vzw
Activeer lokale kennisnetwerken
Grijp de opgraving aan als opportuniteit om lokale erfgoedgemeenschappen te engageren. Lokale erfgoedverenigingen en -vrijwilligers zijn zowel publiek als publiekswerkers voor archeologie. Bovendien is hun bron- en terreinkennis over het lokale verleden vaak onevenaarbaar. Heemkundige kringen kunnen voor lokaal of regionaal archeologisch onderzoek de link met archiefbronnen leggen en de wetenschappelijke vraagstelling voeden met hun historische kennis. Het contact werkt in beide richtingen: op het einde van de rit moeten de resultaten van het archeologisch onderzoek in een of andere vorm kunnen terugvloeien naar het lokale kennisnetwerk. Zo kan de kennis verder verspreid en gebruikt worden als voedingsbodem voor nieuwe onderzoeks- en publieksinitiatieven.
Tips
Vind lokale actoren op de erfgoedkaart.
Contacteer erfgoedconsulenten bij IOED’s en cultureelerfgoedcellen of cultuurbeleidscoördinatoren. Zij zijn door hun ruime lokale netwerk goed geplaatst om je in contact te brengen met heemkundigen en lokale erfgoedexperten, en om te bemiddelen in het partnerschap.
Foto © Kris Vandevorst
Praktijkvoorbeeld
Houtskoolmeilers in het Zoerselbos
De opgravingen in het Zoerselbos verliepen in nauwe samenwerking met de Heemkundige Kring Zoersel en de vzw Vrienden van het Zoerselbos. De vrijwilligers zetten zich enthousiast in bij de opgravingen en de archeologen konden gebruik maken van het bezoekerscentrum voor het bewaren en gebruiken van materiaal. De heemkundige kring maakte de resultaten mee zichtbaar op de website en in het heemhuisje.
Praktijkvoorbeeld
Vereniging voor Oudheidkundig Bodemonderzoek West-Vlaanderen
De Vereniging voor Oudheidkundig Bodemonderzoek West-Vlaanderen kent haar wortels in de amateurarcheologie van de jaren 1970. Vrijwilligers voerden tal van archeologische onderzoeken uit in West-Vlaanderen en legden een omvangrijke collectie aan die nog steeds wordt getoond in het Regionaal Archeologisch Museum van de Scheldevallei. Sinds zelf opgraven niet langer mogelijk is, heroriënteerde het V.O.B.W.V zich tot een vereniging die door waakzaamheid, noodopgravingen en systematisch bodemonderzoek het oudheidkundig erfgoed in West-Vlaanderen wil redden. De vereniging publiceert haar onderzoeksresultaten en geeft onderzoeksprojecten in en/of over West-Vlaanderen de kans resultaten te publiceren.
Foto © www.vobow.be
Informeer de omwonenden
Een werf is fysiek zichtbaar in het straatbeeld en wekt logischerwijs vragen op bij buurtbewoners en passanten. Anticipeer door proactief te communiceren (bijvoorbeeld in het gemeenteblad) over het nakende project en vermeld dat het wordt voorafgegaan door archeologisch onderzoek. Vlak voor de opgravingen starten, kan een flyer met de aanleiding en de onderzoeksvragen van de opgraving een tweede keer de interesse aanwakkeren. Vergeet ook niet de bevindingen achteraf te delen.
Tips
Vergeet niet om de contactgegevens van het bedrijf, de gemeente of de lokale heemkundige kring toe te voegen. Zo kunnen de buurtbewoners ergens terecht met hun vragen en suggesties.
Zet in de flyer een publieksactiviteit in de kijker, zoals Open Bedrijvendag of een rondleiding op de site van de opgraving. Door de informatie te koppelen aan een event voelen buurtbewoners zich uitgenodigd om op dat moment langs te komen en zich te informeren.
Foto © De Logi & Hoorne
Praktijkvoorbeeld
Een Gallo-Romeins wegrestaurant
Archeologisch studiebureau De Logi & Hoorne werkte met flyers over een baanpost uit de Gallo-Romeinse tijd om onder meer de buurtbewoners in Aalter te bereiken.