EEN VERHAAL VAN VELEN
Het onderzoeken en opgraven van een specifieke site is de meest typische vorm van archeologie. Maar een archeologisch onderzoekstraject staat uiteraard niet op zichzelf: het vloeit voort uit terreinverkenningen, bouwt verder op ander onderzoek in de regio, en levert op zijn beurt nieuwe vragen. Ook al staat niet elke archeoloog zelf in de put, toch zijn ze stuwende krachten in de archeologie en dus ook bij de publiekswerking die de lokale site overstijgt.
Heel wat archeologische ensembles, de gevonden artefacten en ingezamelde stalen maar ook de opgravingsarchieven, tekeningen en maquettes komen na het onderzoek in een depot of bij collectiebeherende organisaties zoals musea terecht.
BELEEF
archeologie!
ZIE
het brede plaatje
WAAR HEDEN EN VERLEDEN
samenkomen
VERRUIM ERFGOEDEDUCATIE EN GESCHIEDENISONDERWIJS
met archeologie
Beleef archeologie!
Archeologie leent zich uitstekend als thema of ingrediënt voor lokale publieksevenementen met workshops, optredens, rondleidingen en re-enactors. Het zijn bijna feesten waar rondleidingen op de site of informatie over het archeologisch onderzoek slechts op de achtergrond aanwezig zijn. Dergelijke evenementen kunnen de brug slaan naar het immaterieel erfgoed: ambachtelijke activiteiten als kleien, malen, (brood of potten) bakken, manden vlechten, houtbewerking ... worden verbonden met archeologische sporen en activiteiten uit het verleden. Acteurs kunnen deze ambachten demonstreren of introduceren in workshops.
Deze evenementen hebben als voordeel dat ze niet alleen veel volk op de been brengen, maar ook een ander publiek bereiken. Daar staat tegenover dat de organisatie zeer arbeidsintensief en ook wel kostelijk is: de hulp van een lokaal netwerk van verenigingen, vrijwilligers en ondersteunende gemeentelijke diensten is welgekomen.
Tip
Wie een evenement organiseert naar aanleiding van de Archeologiedagen kan meesurfen op de algemene communicatie en sfeerschepping rond archeologie op dat moment. Maar er zijn ook tal van andere Vlaamse of regionale evenementen waar archeologie kan aanhaken: Pint of Science, Dag van de Wetenschap, Week van het Landschap, Erfgoeddag, Open Monumentendag.
Foto © Raakvlak
Praktijkvoorbeeld
Vismarkt Sincfala
In en rond Sincfala, Museum van de Zwinstreek, kon je tijdens de Archeologiedagen 2019 Romeinse specialiteiten ontdekken, Romeinse wijnen proeven, een foto in Romeinse kledij en kapsel nemen, luisteren naar Romeinse vissersvrouwen of leren vechten als een krijger.
Praktijkvoorbeeld
Viroviacum Romanum en het Gallo-Romeins weekend
Viroviacum Romanum vzw in Wervik combineert levende geschiedenis, archeologie en lokaal erfgoed. De archeologische vereniging heeft als hoofddoelstelling het organiseren van het tweejaarlijkse evenement Gallo-Romeins weekend, waar het publiek via levende geschiedenis en educatieve activiteiten het Keltische en Romeinse verleden leert kennen. Het evenement bestaat sinds 1996 en is uitgegroeid tot het grootste in zijn soort in de Benelux en Noord-Frankrijk. Sinds 2019 zorgt een aparte vzw voor de educatieve activiteiten, zoals cursussen, workshops, lezingen, excursies en het opvolgen van de lokale opgravingen, ook buiten het Gallo-Romeins weekend.
Foto © vzw Gallo-Romeins Weekend
Foto © MOOS
Praktijkvoorbeeld
B URN
Gefascineerd door de gereconstrueerde grafheuvels van Ravels en overlijdensrituelen doorheen de geschiedenis, zette erfgoedvereniging collectief MOOS een publieksproject op met achtereenvolgens de ijzertijd en de urn, en de bronstijd en grafgiften als onderwerp. B URN resulteerde onder andere in twee veelzijdige evenementen op Open Monumentendag 2017 en 2018. IOED Erfgoed Noorderkempen hielp met de archeologische situering van de sites en objecten. Het collectief stond zelf in voor de inhoudelijke verwerking en interpretatie via routes, geocaching en volksverhalen en ging de samenwerking aan met een uitvaartverzorger, kunstenaar, bedrijfsarcheoloog, bakker, chocolatier, (molen)erfgoedverenigingen en natuurvereniging.
Archeologiedagen
Jaarlijks beleven publiek en archeologen over de hele wereld Archeologiedagen. Ook in Vlaanderen organiseren bedrijven, verenigingen, musea, depots, overheden en universiteiten activiteiten die publiek kennis laten maken met archeologie in al haar facetten. De driedaagse mobiliseert en inspireert de sector tot originele samenwerkingen en creatieve benaderingen. De coördinatie en communicatie gebeurt door de Vlaamse provincies die daarvoor hun netwerk aanspreken. De hoofddoelgroep zijn kinderen en gezinnen. Het evenement is de perfecte aanleiding om met archeologie aan de slag te gaan en het archief van het evenement biedt een staalkaart aan mogelijke formats en partners.
Foto © Kaat De Langhe
Zie het brede plaatje
Archeologen kunnen niet zonder bodemkundigen, aardrijkskundigen, biologen, historici, chemici en geofysici. Enkel met een interdisciplinaire blik geven de grond en het verleden hun geheimen prijs. Ook de publiekswerking is gebaat bij het brede plaatje. Archeologisch erfgoed is dan weer vervlochten met bouwkundig, landschappelijk, roerend en immaterieel erfgoed. Dat geeft boeiende inhoudelijke én participatieve mogelijkheden.
Tip
Benader archeologie in functie van publiekswerking daarom niet louter als onroerenderfgoedmaterie.
Praktijkvoorbeeld
Bruegel Vertekend: objecten van bij ons
Uitgangspunt voor de reizende archeologische tentoonstelling Bruegel Vertekend van erfgoedcel én IOED Pajottenland Zennevalei waren de schilderijen van Bruegel. Naar aanleiding van het Bruegeljaar 2019 speurde de cultureelerfgoedcel in de archeologische depots naar de objecten en gebruiksvoorwerpen die figureren in de doeken van Bruegel. De erfgoedcel én IOED Pajottenland Zennevalei konden de verbinding maken tussen cultureel en onroerend erfgoed uit de streek.
Praktijkvoorbeeld
Drongengoed en keramiekatelier Cuesta
De Drongengoedhoeve bevindt zich op een kleiheuvel, ‘cuesta’, die zich uitstrekt van Oedelem tot Zomergem. Het cultuurhistorisch landschap is er onderwerp van een permanente tentoonstelling gemaakt door archeologen, geologen en het agentschap Natuur en Bos. De cuesta leende haar naam ook aan het lokale artistieke samenwerkingsverband van ceramisten dat op Drongengoed atelier houdt. De ceramisten werkten samen met onderzoekers van de Universiteit Gent om pottenbakkersovens te reconstrueren en Romeinse en middeleeuwse aardwerkvormen na te maken.
Foto © UGent
Waar heden en verleden samenkomen
Thematische routes en wandelingen kunnen archeologie een prominente of ondersteunende plaats geven.
Tips
Leg linken met andere domeinen zoals toerisme, ruimtelijke ontwikkeling en cultuur.
Praktijkvoorbeeld
Ypres Salient 1914-1918
In Flanders Fields Museum biedt de bezoekers de landschapsarcheologische app ‘Ypres Salient 1914-1918’ aan om het landschap rond Ieper te ontdekken. Historische luchtfoto’s loodsen de gebruiker virtueel door het frontgebied en de sporen die de oorlog heeft nagelaten in het landschap.
Praktijkvoorbeeld
Via Belgica
Het project Via Belgica is een samenwerking tussen Riemst en verschillende Nederlandse grensgemeenten. Het heeft een brede toeristisch-recreatieve insteek gericht op wandelaars en fietsers. Naast archeologische sites en musea is er op het traject ook ruime aandacht voor landschap, architectuur, gastronomie en ambachten. Bovendien fungeert Via Belgica als platform waarop lokale ondernemers met hun diensten en producten kunnen inhaken. In Riemst zijn er bijvoorbeeld een confituurmaker, een bakker en een wijnkasteel die Romeins geïnspireerde producten aanbieden.
Foto © Via Belgica
Foto © Gijs Van Vaerenbergh
Praktijkvoorbeeld
Slapende Reus
Voor de Kempense Heuvelrug tussen Kasterlee en Lichtaart dat de naam Slapende Reus kreeg, werd op initiatief van Regionaal Landschap Kleine en Grote Nete een ‘landschapsbiografie’ opgesteld die de basis vormde voor toeristische en ruimtelijke ontwikkeling. Deze methodiek zet op een wetenschappelijke doch laagdrempelige, beeldende en wervende manier de kwaliteiten van een landschap en erfgoedwaarden om in een toekomstbeeld met een verhaal. Ook archeologische sporen en sites kregen via de betrokkenheid van IOED Erfgoed Noorderkempen een plaats in deze landschapsanalyse. De biografie werd vervolgens gebruikt voor de herinrichting van het Provinciaal Groendomein Hoge Mouw (Kasterlee). Het prehistorisch verleden diende als inspiratie voor de nieuwe speelinfrastructuur Spelen in de ijzertijd: in een archeologische zandbak zijn potscherven, botten, werktuigen en sierraden op te graven. Op een andere plek kunnen de kinderen klimmen op een ‘ijzertijdklimboerderij’ en zoeken naar urnen, potten en neerhofdieren uit de prehistorie.
Via Vlaamse en provinciale middelen werd het kunstwerk A Giant Sculpture geplaatst. Het kunstwerk verwijst naar de rijke geschiedenis van het gebied, en de interactie tussen mens en zijn omgeving.
Verruim erfgoededucatie en geschiedenisonderwijs met archeologie
De resultaten van het lokale archeologische onderzoek, maar ook de methodologie van de archeologie kunnen het onderwerp vormen van allerlei educatieve workshops. Er bestaan intussen tal van formats en lespakketten die kunnen worden aangepast aan de lokale context.
Tips
Om het aanbod ook tot bij de doelgroep te krijgen, kun je best samenwerken met partners met een duurzame publiekswerking én een fysieke infrastructuur, zoals de onroerenderfgoeddepots, provinciale erfgoeddiensten, IOED’s of cultureelerfgoedcellen, archieven of musea.
Gedeelde leermiddelen zijn te vinden via klascement.net.
Heb je lesmateriaal, infopakketten of een specifiek aanbod voor scholen? Maak het dan kenbaar via Erfgoedwijs.be. Zo bereik je tienduizenden leerkrachten in Vlaanderen.
Praktijkvoorbeeld
Buurten met erfgoed
Een educatief projectformat dat vertrekt vanuit het lokale erfgoed(kennis)netwerk en een integrale erfgoedbenadering is Buurten met erfgoed. Scholen gaan in een begeleid traject op zoek naar het verhaal van hun omgeving via de bestaande erfgoedcomponenten: landschappelijk, bouwkundig, archeologisch, immaterieel en roerend. De leerkrachten, kinderen of jongeren worden in hun zoektocht bijgestaan door lokale erfgoedwerkers en -vrijwilligers, met een primaire rol voor de cultureelerfgoedcel. ‘Buurten met erfgoed’ werd ontwikkeld door het VIOE (de voorloper van het agentschap Onroerend Erfgoed) maar wordt momenteel gecoördineerd door onder andere FARO en Histories.
Praktijkvoorbeeld
Wie was Willem?
De Zwarte Doos biedt een interactieve workshop aan voor kinderen van 9 tot 13 jaar, ontwikkeld door Studio ORKA. Kinderen graven in het verleden om uit te zoeken wie de mens is achter het skelet dat werd gevonden bij een opgraving in Gent. Met zowel archeologische methodes van de dienst Stadsarcheologie (inclusief depot) als de historische bronnen van het stadsarchief kan het antwoord achterhaald worden.
Foto © Kaat De Langhe
Foto © Raakvlak
Praktijkvoorbeeld
Vuilniszakproject
IOED Raakvlak werkte een idee van de UGent-praktijkassistenten voor Dag van de Wetenschap 2015 uit tot een workshop voor kinderen: het ‘vuilniszakproject’ rond afvalinterpretatie. Een archeoloog komt naar de klas en legt aan de hand van een moderne vuilniszak en echte vondsten uit hoe het kleinste zaadje en botje een verhaal kunnen vertellen. De kinderen onderzoeken zelf het schervenmateriaal en de zeefstalen uit verschillende contexten en leren een interpretatie opbouwen.
Deze workshop werd georganiseerd tot oktober 2021. Voortaan biedt Raakvlak junior-archeologen de website 1-2-3 Archeologie! aan.