Vondstverwerking is het wassen, sorteren, registreren en verpakken van archeologische artefacten. Bij al deze stappen kunnen in principe vrijwilligers worden ingeschakeld. Archeologische depots hebben mogelijkheden om in partnerschap met andere erfgoedspelers aan archeologische en participatieve publiekswerking te doen. De participanten aan deze vondstverwerking hebben geen typisch ‘erfgoedprofiel’: ze zijn meestal niet verbonden aan een vereniging of heemkundige kring. Bij de occasionele vrijwilligers bevinden zich ook kinderen en jongeren, of mensen met een interesse in landschap en milieu.

De meest gehoorde vraag van publiek bij een opgraving? “En, heb je al wat gevonden?” Niet verwonderlijk dus dat een vitrine of kijkkast met de vondsten van een recente en publiek zichtbare opgraving een graag gezien format is. Het is een gemakkelijke manier om de lokale archeologie onder de aandacht te brengen en te houden. De vitrine vraagt een beperkte inspanning en heeft niet als doelstelling duizenden mensen uit de regio aan te trekken.

De mondelinge presentatie van de onderzoeksresultaten is een evidente en traditionele vorm van publiekswerking, maar daarom niet minder gewaardeerd. Een lezing is pas aan de orde op het moment dat de onderzoeksresultaten bekend zijn en idealiter gepubliceerd in een nota of rapport. Lezingen door bedrijfsarcheologen op vraag van lokale spelers, zoals heemkringen, culturele verenigingen en service clubs, vinden in de praktijk dus pas enkele maanden of zelfs jaren na de opgraving plaats.

Webinars zijn niet meer weg te denken. Geïnteresseerden kunnen de online lezing live volgen of achteraf (her)bekijken. Bij een aantal organisaties in onze sector is het webinar al helemaal ingeburgerd als een vast en vertrouwd format om lezingen te organiseren.

Omdat de publieke belangstelling tegen dan gedeeltelijk is weggeëbd, vraagt het enige creativiteit om ook in de laatste fase van het archeologisch onderzoek een breed publiek te bereiken. Je kunt meer interesse opwekken door de lezing als een van de randactiviteiten bij een kleine tentoonstelling te organiseren of te verwerken in een vertelavond of erfgoedcafé. Zo creëer je ruimte voor dialoog en interactie om de recente opgraving te refereren aan bestaande lokale collecties en historische bronnen.

Overzichtstentoonstellingen verbinden de resultaten van recente en minder recente opgravingen. Besef daarbij dat de interesse van het publiek hyperlokaal is: de bezoeker verwacht vondsten uit zijn buurt of gemeente. De uitdaging bestaat erin die lokale belangstelling te gebruiken om een ruimere geschiedenis van de gemeente of regio te vertellen.

De kracht van dit soort overzichtstentoonstellingen zijn de partnerschappen die eraan ten grondslag liggen: met bedrijven, erfgoeddiensten, verenigingen, milieuorganisaties, horecazaken, onderzoekers ... Waardeer de participatieve weg naar de tentoonstelling of publieksactiviteit evenzeer als het eindresultaat.

Een traditionele, maar daarom niet minder gewaardeerde vorm van publiekswerking is de papieren brochure. Verzorgd uitgegeven brochures met daarin de resultaten van het lokaal archeologisch onderzoek kunnen verdeeld worden tijdens evenementen, in de brievenbussen van de buurt, bij werknemers van het bedrijf dat de opgraving liet uitvoeren, of bij lokale ambtenaren. Ze maken het resultaat zichtbaar en lichten de volgende stappen toe: depotwerking, nieuwe onderzoeksvragen, een vooruitzicht op synthese … De brochures versterken het bewustzijn voor archeologie en bouwen mee aan het draagvlak voor de volgende gelegenheid.

Het publiceren van de resultaten van het archeologisch onderzoek in heemkundige tijdschriften is cruciaal om de nieuwe kennis te laten doorsijpelen in de lokale kennisnetwerken en de bibliografie. Het is een manier om erkentelijk te zijn voor de hulp die lokale deskundigen aan het begin van het traject hebben geleverd. In de praktijk is het binnen de bedrijfscontext niet zo evident om tijd te vinden of te krijgen om in lokale tijdschriften te schrijven. Misschien biedt het co-auteurschap wel soelaas: de lokale erfgoedwerker, heemkundige of metaaldetectorist kan op aangeven van de archeoloog het rapport hertalen naar de tijdschriftvorm. Of het werk kan verder verlicht worden door ook voor de vormgeving iemand te engageren. Of er kan met een van de uitgevers van bestaande brochurereeksen een partnerschap worden gevormd.

Via het landschap kan een koppeling gemaakt worden tussen heden en verleden, geschiedenis en archeologie, boven- en ondergrondse sporen. De cultuurhistorische benadering van het landschap is aantrekkelijk in landelijke gebieden waar er weinig of geen grote monumenten zijn. Militaire linies en Romeinse wegen vormen eveneens dankbare landschappelijke elementen om wandelingen en (fiets)routes aan te koppelen. Voor dit soort van publiekswerking komen partners buiten de erfgoedsectoren in het vizier: Regionale Landschappen en natuurverenigingen bijvoorbeeld, maar ook ruimtelijke planners, intergemeentelijke of provinciale diensten die verder kijken dan de gemeentegrenzen.

De coronacrisis heeft het potentieel van digitale routes bekrachtigd. De Erfgoedapp van FARO is een gratis tool voor erfgoedorganisaties die het mogelijk maakt multimediale informatie aan te bieden aan bezoekers via onder andere augmented reality en beacontechnologie. Hij heeft een aparte optie ‘erfgoedroute’.

Het publiek ontsluiten van archeologische sites is een van de belangrijkste beginselen van het Verdrag van Malta, dat de omgang met ons archeologisch erfgoed omschrijft. De genius loci of sense of place is een belangrijk concept dat bijdraagt tot het succes van in situ-ontsluiting.

Het vraagt wel enige verbeeldingskracht van de bezoeker. Digitale reconstructies en 3D-technologie zijn interessante hulpmiddelen om de bezoeker mee te nemen naar het verleden.

Vlaamse archeologische sites hebben het nadeel dikwijls uit vergankelijke materialen te bestaan en weinig bovengrondse of makkelijk waarneembare landschappelijke relicten te hebben. Bovendien is preventieve archeologie, Malta ten spijt, grotendeels vernietigend van aard en worden veel sites na opgraving bebouwd. In dat opzicht zijn het vooral beschermde archeologische sites die in aanmerking komen voor in situ-ontsluiting.

Het archeologisch onderzoek dat momenteel breed georganiseerd wordt, levert een schat aan nieuwe informatie over het lokale en regionale verleden. De uitdaging is om de kennis die vervat zit in archeologierapporten, eindverslagen en de databank van het agentschap Onroerend Erfgoed ook te gebruiken als nieuwe verhaalstof en er publiek voor warm te maken. Interessante onderzoeken kunnen erfgoedvrijwilligers en -professionals voeden zodat zij daar zelf mee aan de slag kunnen gaan..

In heel wat musea kan je selecties uit lokale of regionale archeologische collecties bewonderen. Op basis van recente opgravingen kan de archeologische opstelling en onze kijk op het verleden geactualiseerd worden. De samenwerking met de lokale collectiebeherende organisatie maakt het mogelijk om op een duurzame manier nieuwe vondsten en kennis naar een breed publiek te brengen. Betrek die organisaties dan ook vanaf het begin bij het opgravingsproject.