Foto © Pamela Singh, Chipko Tree Huggers of the Himalayas #4, 1994
FOMU haalt de expo RE/SISTERS naar ons land
RE/SISTERS is een groepstentoonstelling over de relatie tussen gender en ecologie, met het werk van zo’n 50 internationale vrouwelijke en niet aan gender conformerende fotografen. Een indrukwekkende tentoonstelling dus, die het Fotomuseum Antwerpen zelf niet had kunnen realiseren. Dankzij de BAR-subsidie kon FOMU samenwerken met Barbican Centre en zo de expo toch naar België halen.
Tussen oktober 2021 en maart 2022 liep het FOMU in Antwerpen plat voor de tentoonstelling Masculinities: Liberation through Photography. Meer dan 50 fotografen en filmmakers uit de hele wereld toonden er in hun werk dat mannelijkheid op vele manieren wordt ervaren, uitgedrukt en gevormd. Die veelzijdigheid was niet mogelijk geweest zonder de productie door het gerenommeerde Barbican Centre in Londen, waarvan het FOMU de presentatie overnam. En als je zo’n boeiende partner hebt, wil je die niet snel loslaten.
Daarom bleef het FOMU ook na ‘Masculinities’ contact onderhouden met het Barbican Centre. Zo hoorde het als een van de eersten over hun nieuwe tentoonstelling RE/SISTERS. “We hebben meteen gekeken of we de expo konden overnemen”, zegt directeur Maartje Stubbe, “want ze sloot aan bij al onze waarden: de tentoonstelling is maatschappelijk relevant, bevraagt ethische posities, toont meerstemmigheid en onderzoekt de verhouding tot het medium fotografie. Het gebeurt niet vaak dat alles zo mooi samenkomt in één project. Dan mag je niet twijfelen.”
Tijd voor klimaat
‘RE/SISTERS’ is een groepstentoonstelling over de relatie tussen gender en ecologie, met werk van zo’n 50 internationale vrouwelijke en niet aan gender conformerende fotografen. De beelden leggen de verbanden bloot tussen de uitbuiting van vrouwen en van de planeet, en ze tonen dat het vaak vrouwen zijn die als eerste opkomen en zorg dragen voor de planeet. Verder onderzoeken ze hoe het komt dat de manier waarop vrouwen hun leefwereld begrijpen zich vaak verzet tegen de logica van kapitalistische economieën, waarin de exploitatie van de planeet centraal staat.
“De rode draad is klimaatverandering, een actueel onderwerp dat we al een tijdje wilden benaderen vanuit fotografie”, vertelt Stubbe. “Het interessante is dat deze expo niet focust op hoe erg het allemaal is of het onderwerp juist alleen esthetisch benadert. De foto’s tonen hoe een vrouwelijke blik op de wereld vaak haaks staat op het geïnstrumentaliseerde gebruik van de aarde.” De expo trekt die zorgzame blik ook open om te reflecteren over thema’s zoals milieu- en genderrechtvaardigheid, machtsstructuren, winningsindustrieën en de politiek van zorg.
Foto © Monday Agbonzee Jr. / FOMU
Spannende beslissing
Artistiek was de tentoonstelling enorm interessant voor het FOMU. Een tentoonstelling met 50 internationale kunstenaars had het museum zelf immers niet kunnen realiseren. Voor elke bruikleen moet onderhandeld worden en dan hebben instellingen met een grotere naam en omvang, zoals het Barbican Centre, nu eenmaal meer overtuigingskracht. Toch betekent deze mooie kans niet dat er geen andere twijfels rezen.
“De overname voor de tentoonstelling ‘Masculinities’ werd geregeld net voor Brexit, toen de zaken er anders voor stonden. Toen we de gesprekken opstarten over ‘RE/SISTERS’ was er grote ongerustheid en onwetendheid over de impact. Zo zijn er formaliteiten bijgekomen op vlak van verkeer van mensen en goederen, wat een groot effect heeft aangezien de transporten van kunstwerken cruciaal zijn bij de overname. Het heeft veel tijd gekost om uit te zoeken wat er veranderd was bij de invoer- en douanerechten.”
Het grootste verschil was de hogere kostprijs. Stubbe schat dat de kosten met een derde gestegen zijn. Dat komt onder meer door de energiecrisis en de inflatie, maar voor een behoorlijk stuk ook door Brexit. “De uittreding uit de Europese Unie heeft een grote invloed gehad op de loonkosten, doordat er bij bepaalde posities op de arbeidsmarkt een krapte kwam, en op transportkosten. Het is heel twijfelachtig of we de samenwerking hadden kunnen aangaan zonder de extra middelen van de BAR-subsidie. Dan hadden we de expo waarschijnlijk moeten schrappen of verkleinen, maar dat was jammer geweest want de kracht zit net in de veelheid van de perspectieven.”
Foto © Monday Agbonzee Jr. / FOMU
Foto © Fina Miralles, Relaciones, Relacio del cos amb elements naturals, El cos cobert de palla
Digitale koerier
Het grootste deel van het subsidiegeld werd dus gebruikt voor de gestegen kosten. Het FOMU deelde een stuk van de productiekosten van het Barbican Centre en moest de reiskosten op zich nemen. Ook de extra tijd die het team moest besteden om de wijzigingen na de Brexit uit te zoeken werd erdoor vergoed. Verder kon het fotomuseum dankzij de middelen als een van de eerste Belgische instellingen ook experimenteren met een digitaal koeriersysteem. “Bij reizende tentoonstellingen zijn koeriers heel belangrijk”, zegt Stubbe. “Normaal komt iemand van de uitlenende instelling mee met de kunstwerken om conditiechecks uit te voeren. Om het verkeer van mensen te beperken, en te besparen op transport- en verblijfskosten, werkten we met een gesofisticeerde cameratoepassing tijdens het uitpakken van de foto’s. Barbican Centre had een licentie op een programma waarmee we mochten werken. Met het subsidiegeld konden we personeel inzetten om het systeem verder te onderzoeken en een eigen licentie aan te vragen.”
Als fysieke grenzen groter worden, komen er dus al snel innovatieve digitale oplossingen. Toch blijven ook ontmoetingen in levende lijve belangrijk om de vertrouwensband sterk te houden. Toen ‘RE/SISTERS’ in het najaar van 2023 opende in Barbican Centre hing het FOMU er daarom een bredere werkreis aan vast. Stubbe: “Enkele collega’s van FOMU gingen naar Londen om de expo te bezoeken, maar ook om de gesprekken met andere belangrijke musea, zoals The National Gallery en Victoria & Albert Museum, weer op gang te trekken.”
Die bestaande netwerken en nieuwe contacten zijn cruciaal voor toekomstige projecten én om de vinger aan de pols te houden. “Als museum moet je bijblijven over wat er gebeurt binnen de wereld van de kunst en fotografie. Het Verenigd Koninkrijk is daarbij een erg interessante, innovatieve speler. Iedereen die actief is in de kunstsector, houdt in het oog wat er daar gebeurt. Het is onze toegangspoort tot de invloedrijke Angelsaksische wereld en het is een land van grote contrasten, waardoor bepaalde breuklijnen of maatschappelijke evoluties, zoals Black Lives Matter, het woke-verhaal of ecofeminisme – het thema uit deze expo – sneller bloot komen te liggen.”
Nieuw vertrouwen
De tentoonstelling was eerst te zien in Barbican Centre in het najaar van 2023 en reist in 2024 naar het FOMU. Op het moment van het interview in december 2023 is de impact van de samenwerking dus vooral zichtbaar achter de schermen. “Ik merk dat deze overname een momentum heeft gecreëerd om de blik weer op het Verenigd Koninkrijk te richten”, zegt Stubbe. “Die was een paar jaar weggeweest. Toch is het zo belangrijk om de contacten levend te houden, want we hebben gezien hoe snel de gezichten in de instellingen veranderen en de netwerken verwateren.”
Deze eerste post-Brexit ervaring heeft het FOMU nieuw vertrouwen gegeven. “De onzekerheid over de impact van Brexit is wat weggevallen. Ook op vlak van het verkeer van mensen, merk ik dat het best meevalt. Onlangs hadden we nog een netwerkmoment met enkele Britten en er is geen enkele opmerking gevallen over moeilijkheden bij hun reis. Vaak ben je bang voor dingen die je niet weet, maar door ons in de veranderingen te verdiepen voor de overname van ‘RE/SISTERS’ is de drempelvrees verdwenen.” Toch blijft er één grote bezorgdheid hangen bij Stubbe. “Een deel van het werk moeten we niet opnieuw doen, maar wat me wel zorgen baart, zijn de gestegen kosten. Die blijven. Ook in de toekomst zullen we daarom vaker een beroep moeten doen op externe middelen.”
Foto © Chloe Dewe Matthews, From the Series Caspian - The Elements, 2010
Foto © Ada M. Patterson, Looking for Looking for Langston, 2021
Foto © Xaviera Simmons, Red (Number One), 2016
Foto © Judy Chicago, Immolation from Women and Smoke, 1972
DE TIP VAN MAARTJE STUBBE
“Musea die willen samenwerken met een Britse partner hebben veel baat bij de ondersteuning van FARO. De Vlaamse koepelorganisatie voor de erfgoed- en museumsector richtte een werkgroep op voor musea rond Brexit en heeft ons wegwijs gemaakt in zaken zoals douaneformaliteiten, bruiklenen en btw-verkeer. Bovendien heeft FARO ons gewezen op de BAR-subsidie. Doordat die subsidiestroom vanuit meer economische instanties voortkomt, hadden we eerst niet door dat ook wij ervoor in aanmerking kwamen. Maar het FOMU bleek evenzeer een organisatie die samenwerkt met het Verenigd Koninkrijk. Daardoor hebben we de reflex gekregen om in de toekomst ook te kijken naar subsidiefondsen waar we normaal niet over nadenken.”