4. Vinger aan de pols

4.1 Vijf nieuwe topstukken aangekocht via het Topstukkenfonds

In 2021 kocht de minister van Cultuur via het Topstukkenfonds 5 topstukken aan voor een totaalbedrag van 1.592.400 euro. Het gaat om stukken die een bijzondere cultuurhistorische waarde hebben. De aangekochte kunstwerken getuigen van een uitzonderlijke artisticiteit en virtuositeit voor het tijdperk en de kunstdiscipline waartoe ze behoren.

Over het Topstukkenfonds

In de begroting wordt jaarlijks een dotatie voorzien voor de werking van het Topstukkenfonds, dat in 2009 op basis van het Topstukkendecreet opgericht werd. De dotatie voor 2021 bedroeg 563.000 euro, maar door de overdracht van niet bestede middelen van vorige jaren was er een hoger aankoopbedrag beschikbaar.

De middelen van het Topstukkenfonds worden gebruikt voor de aankoop van topstukken en voor de subsidiëring van restauratie- en conservatie-ingrepen op topstukken. In 2021 kwam daar nog een opdracht bij: de subsidiëring van initiatieven om de bewaaromstandigheden van topstukken te verbeteren. In 2022 wordt daarvoor een experimenteel reglement ingevoerd.

Ruim 1,5 miljoen euro voor 5 topstukken

Cultuurgoederen gelden als ‘topstukken’ als ze beantwoorden aan de strenge selectiecriteria zeldzaam en onmisbaar in de zin van het Topstukkendecreet. De 5 aangekochte werken werden na hun verwerving opgenomen in de Topstukkenlijst en behoren nu ook tot het collectieve Vlaamse erfgoed.

Twee 'bozzetti' of reliëfs in terracotta uit de 17de eeuw van de Mechelse beeldhouwer Lucas Faydherbe werden verworven voor een bedrag van 340.000 euro. De reliëfs dienden als ontwerp voor de monumentale reliëfs in de Onze-Lieve-Vrouw van Hanswijkbasiliek in Mechelen. Ze zijn van een uitmuntende kwaliteit en tonen de virtuositeit van Faydherbe als modelleur en verhalenverteller. De reliëfs werden door het Departement Cultuur, Jeugd en Media in bewaring gegeven aan museum Hof van Busleyden in Mechelen. Het is de bedoeling om ze, als de bewaaromstandigheden dat toelaten, tentoon te stellen in de basiliek, onder de koepel met de reliëfs waarvoor ze als ontwerp dienden.

Twee 'bozzetti' - Lucas Faydherbe

Het schilderij Ontwikkeling van een thema in rood: Carnaval uit 1914 van Antwerpenaar Jules Schmalzigaug is een van de eerste – volgens sommigen het eerste - volledig abstracte werk van een Vlaamse kunstenaar. Het schilderij werd aangekocht voor een bedrag van 425.000 euro en werd door het Departement Cultuur, Jeugd en Media in langdurige bruikleen gegeven aan het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA) . Het zal er de sectie ‘moderne kunst’ versterken, waarin al enkele werken uit het oeuvre van Schmalzigaug vertegenwoordigd zijn.

Een Romaanse sculptuur van Maria die het kindje Jezus de borst geeft werd verworven voor 520.000 euro. Deze Maria Lactans werd in de vroege 13de eeuw vervaardigd in Verona, vermoedelijk door de Veronese beeldhouwer Brioloto de Balneo, bekend van het grote rosetraam in de San Zeno Basiliek in Verona. Het Mariabeeld is gemaakt uit marmo rosso di Verona, een soort kalksteen eigen aan de Noord-Italiaanse regio. Het beeld maakte voor lange tijd deel uit van de befaamde Stoclet-collectie. M Leuven kreeg het beeld in langdurige bruikleen. Het gaat daarmee om het oudste beeld in de collectie van het museum. Voor de rijke laatmiddeleeuwse sculptuurcollectie van het museum zal deze artistiek zeer kwaliteitsvolle vroegmiddeleeuwse sculptuur een bijzonder ijkpunt vormen.

Atlas draagt een armillarium om de schaduw te bestuderen - Peter Paul Rubens

De tot voor kort verloren gewaande tekening Atlas draagt een armillarium om de schaduw te bestuderen van Peter Paul Rubens werd aangekocht voor een bedrag van 307.400 euro. Het gaat om een ontwerp, ‘een vignet’, op klein formaat dat Rubens maakte in opdracht van de familie Moretus. Het diende als basis voor een illustratie in het boek Opticorum libri sex van wiskundige en fysicus Franciscus Aguilonius. Dat natuurkundige werk over optica werd in 1613 uitgegeven door de Plantijnse uitgeverij. Het Antwerpse Museum Plantin-Moretus kreeg de tekening in langdurige bruikleen. De tekening biedt een boeiende inkijk in de nauwe samenwerking die er bestond tussen de drukkersfamilie Moretus en Rubens.

Bezette Stad - Paul van Ostaijen

Een bijzondere vermelding verdient het originele handschrift van de dichtbundel Bezette Stad van Paul van Ostaijen. Het bevat de bekendste dichtregel uit de Nederlandstalige poëzie: Boem Paukeslag en werd eind 2020 voor 725.000 euro aangekocht. Het iconische werk werd volledig gedigitaliseerd en is sinds 27 maart 2021 te zien in het Letterenhuis in Antwerpen.

Paul van Ostaijen (1896-1928) schreef de dichtbundel in 1920 en 1921, tijdens zijn verblijf in Berlijn. Het Antwerpen van tijdens de eerste wereldoorlog vormt het decor van de bundel. De dichter gebruikt zijn stad als metafoor en brengt ze in vele facetten tot leven, van de oorlogsdreiging tot het uitbundige nachtleven in de music halls.

Bezette Stad is voor ons taalgebied een absoluut vernieuwende dichtbundel, waarin de dichter voor het eerst in onze literatuurgeschiedenis de grenzen aftast van de mogelijke wisselwerking tussen de inhoud van de tekst en de weergave ervan. Het is een absoluut hoogtepunt in de avant-gardeliteratuur van ons taalgebied én van bepalende invloed op de moderne literatuur die daarna kwam. Ook internationaal geldt het als een iconisch werk en krijgt het aandacht in verschillende contexten, gaande van tentoonstellingen tot een brede waaier aan studies.