6. Inter­nationaal

6.1 Aan de slag met de UNESCO-conventies

Het Departement Cultuur, Jeugd en Media werkte vorig jaar aan een aantal UNESCO-projecten. Zo rapporteerden we over de opvolging van de Conventie 2003 rond culturele diversiteit en de Conventie 2005 rond immaterieel erfgoed. Daarnaast dienden we bij UNESCO een Vlaamse kandidatuur in voor het Register van goede borgingsprakijken: de Geelse Gezinsverpleging.

De (meerjaren)huishouding van Europa

UNESCO hanteert conventies als een instrument om een bepaald aspect van cultuur en creativiteit te beschermen en te koesteren. Vlaanderen onderhandelde en ratificeerde – binnen een Belgische context – al verschillende culturele UNESCO-conventies. De conventies voorzien in een reeks mechanismen voor overheids- en internationale financiering en samenwerking, maar ook in instrumenten voor monitoring en rapportering. Ratificatie brengt zo ook verplichtingen met zich mee.

Rapportering over de Conventie 2005

België ratificeerde in 2013 de UNESCO 2005 Conventie over de bescherming en de bevordering van de diversiteit van cultuuruitingen. Sindsdien moet België om de 4 jaar aan UNESCO rapporteren over de implementatie ervan. In de praktijk bevat het rapport 3 delen, waarbij elke gemeenschap in detail kan ingaan op de maatregelen en initiatieven die ze heeft genomen om de diversiteit van de creatieve en culturele sector te ondersteunen.

Wij coördineerden de Vlaamse bijdrage van de rapportering van 2021. Het rapport bevat 2 grote delen. Het eerste deel is een overzicht van de maatregelen van de Vlaamse overheid, het tweede een bijdrage van het maatschappelijke middenveld. Daarvoor lanceerden we een open oproep om via een online formulier initiatieven in te dienen en organiseerden we een bijeenkomst. Zo kregen we een overzicht van de maatregelen die het middenveld had genomen om de doelstellingen van de conventie te realiseren.

De rapportering bestrijkt een groot aantal thema’s: van de positie van de kunstenaar, over cultuureducatie, digitalisering en gendergelijkheid tot de taxshelter. Daarom kon ze alleen tot stand komen door het overleg met een grote groep belanghebbenden: de interne experten binnen het departement, de betrokken beleidsvelden en het maatschappelijke middenveld. Dankzij de uitgebreide rapportering hebben we een goed zicht op de bescherming van de diversiteit van cultuuruitingen in Vlaanderen. In de toekomst zullen we het culturele middenveld nauw blijven betrekken bij dit proces.

The Last Post

Rapportering over de Conventie 2003

Al sinds 2006 is ons land aangesloten bij de UNESCO 2003 Conventie voor het borgen van immaterieel cultureel erfgoed. UNESCO vraagt de lidstaten om elke 6 jaar via een rapport de balans op te maken. Doel is om vooruitgang te meten, maar ook om te ondersteunen en te remediëren waar nodig.

In 2021 was België aan de beurt. De Franse Gemeenschap coördineerde het werk en elke gemeenschap stond in voor het verzamelen van input. Omdat immaterieel erfgoed heel veel mensen, verenigingen en organisaties omvat, kon zo'n rapport niet worden opgemaakt zonder hun stem en inbreng. Voor de input uit Vlaanderen werkten we samen met Werkplaats immaterieel erfgoed, de organisatie die in Vlaanderen de zorg voor het immaterieel erfgoed opneemt. Er werden tal van gesprekken, rondetafels, bevragingen en interviews opgezet om een goed beeld te krijgen van waar we staan.

Ook richtten we de blik vooruit: waar willen we de komende 6 jaar op inzetten en vooruitgang boeken? Bijvoorbeeld rond de beeldvorming en communicatie over immaterieel erfgoed, of de ontwikkeling, het beleid en de regelgeving rond immaterieel erfgoed, de plaats van immaterieel erfgoed in ons onderwijs, de link tussen immaterieel erfgoed en duurzame ontwikkeling, enzovoort. Op die manier biedt het rapport een sterke basis om de komende jaren verder beleid rond immaterieel erfgoed te ontwikkelen.

Geelse Gezinsverpleging

Voordracht van een borgingspraktijk uit Vlaanderen

Om de 2 jaar mag België een erfgoedelement of -praktijk voordragen voor opname op een van de UNESCO-lijsten rond het borgen van immaterieel erfgoed. De 3 taalgemeenschappen en het Brussels Gewest doen dat afwisselend, en nu was Vlaanderen aan de beurt. Na een oproep in 2020 ontvingen we 8 kandidaturen: 7 voor de Representatieve Lijst en 1 voor het Register van Goede Borgingspraktijken. Ze werden beoordeeld door een onafhankelijke commissie van experten uit het (immaterieel) erfgoedveld, elk met hun eigen specifieke achtergrond.

De minister van Cultuur volgde het advies van de experten en besliste de Geelse Gezinsverpleging voor te dragen voor het UNESCO-Register van Goede Borgingspraktijken. In het Geelse zorgmodel worden psychisch kwetsbare mensen in pleeggezinnen opgenomen in plaats van in een ziekenhuis. Daardoor blijven de patiënten deel uitmaken van de gemeenschap. De gezinnen worden professioneel ondersteund door het Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum en er is een zeer brede gedragenheid in de lokale gemeenschap.

Deze bijzondere zorgpraktijk – die trouwens al zo’n 700 jaar bestaat – toont dat immaterieel erfgoed diverse vormen kan aannemen. Bovendien is de voordracht een uitgelezen kans om deze praktijk internationaal uit te dragen. België moet het dossier voor eind maart 2022 indienen. Of de praktijk ook effectief op het UNESCO-Register komt en zo internationale uitstraling krijgt, weten we pas in december 2023.

In afwachting stelden we een werkgroep samen met vertegenwoordigers van de verschillende betrokken organen in de erfgoedgemeenschap (Openbaar Psychiatrisch Zorgcentrum, Stad Geel, Gezinsverplegingsraad, Erfgoedcel), landelijke dienstverleners (Histories en PARCUM) en een afgevaardigde van ons departement.