Het kwaliteitslabel voor collectiebeherende organisaties blijft een basisgegeven in de decreten die volgen. De voorwaarden en criteria worden verfijnd in overleg met de sector en afgestemd op de maatschappelijke uitdagingen.
Stadsarchief Tongeren- Foto © Henri Savenay
Vlaanderen neemt het voortouw
Uitbreiding van het erkenningssysteem
Op vraag van de collectiebeherende cultureelerfgoedorganisaties werd in het Cultureelerfgoeddecreet van 2008 het erkenningssysteem uitgebreid naar culturele archiefinstellingen en erfgoedbibliotheken: een stap in de verdere ontwikkeling van het cultureel erfgoedveld.
Met het kwaliteitslabel voor culturele archiefinstellingen en erfgoedbibliotheken nam de Vlaamse Gemeenschap het voortouw op internationaal vlak. Ook voor archieven en erfgoedbibliotheken is het belangrijk dat de kwaliteit van de werking wordt gemeten en erkend, elk vanuit de eigen praktijk en met een sectorspecifieke invulling.
Cultureelerfgoedgemeenschappen centraal
Het begrip cultureelerfgoedgemeenschap uit de Unescoconventie van Faro (2005) krijgt vanaf 2008 dan een centrale rol in het cultureelerfgoedbeleid. In eerdere decreten werd vaak gesproken over het opnemen van een ‘culturele en maatschappelijke verantwoordelijkheid’. Er werd echter nooit gezegd voor wie of voor wat die verantwoordelijkheid moest worden opgenomen. Om een erkenning als museum, als culturele archiefinstelling of als erfgoedbibliotheek te ontvangen, moet een voldoende breed draagvlak aanwezig zijn voor een werking rond de collectie. Cultureel erfgoed wordt immers niet bewaard om te bewaren maar net omdat het een waarde heeft voor de gemeenschap. Cultureel erfgoed wordt bewaard omdat er mensen zijn, een cultureelerfgoedgemeenschap, die er betekenissen aan hechten, die het erfgoed waardevol vinden om te behouden en door te geven aan de volgende generaties.
Het Stadsmus, Hasselt, Kick-off Bacongo Limburg - Foto © Kobe Vanderzande
Het beleid voor culturele archiefinstellingen in een notendop
Het Archiefdecreet van 2002 voorzag al in de erkenning en subsidiëring van vier grote archief- en documentatiecentra op basis van maatschappelijk-filosofische stromingen. Het Archiefdecreet legde echter geen minimale kwaliteitsnormen vast voor een culturele archiefwerking.
Het Archiefdecreet subsidieerde daarnaast:
- archief- en documentatiecentra van landelijk belang op basis van culturele thema’s
- drie Nederlandstalige archieven in Brussel.
Aan die subsidiëring was geen ‘erkenning’ verbonden.
Foto © AMVB, Brussel
ADVN - foto © LUCID
In het Cultureelerfgoeddecreet van 2008 behielden KADOC, Amsab-ISG, Liberas en ADVN hun erkenning op basis van het Archiefdecreet. Andere culturele archiefinstellingen kregen nu eindelijk de mogelijkheid om erkend te worden.
Foto © Stadsarchief Waregem
In 2012 werden de eerste stadsarchieven, Ieper en Waregem, erkend voor hun cultureelerfgoedwerking.
Foto © Koninklijk Conservatorium Antwerpen
Het eerste kwaliteitslabel als erfgoedbibliotheek ging in 2010 naar de Bibliotheek Koninklijk Conservatorium Antwerpen. In 2011 volgden de zes partnerbibliotheken van de Vlaamse Erfgoedbibliotheken.
Een pril beleid voor erfgoedbibliotheken
Het Archiefdecreet nam, in theorie, die sector mee. Er werd echter nooit een specifiek beleid ontwikkeld. Met het Cultureelerfgoeddecreet gaf de Vlaamse Gemeenschap een eerste aanzet voor een structureel beleid. Naast het nieuwe kwaliteitslabel voor erfgoedbibliotheken, werd binnen dit beleidskader ook de Vlaamse Erfgoedbibliotheek (nu vzw Vlaamse Erfgoedbibliotheken) ondersteund. Deze netwerkorganisatie ondersteunt erfgoedbibliotheken en stimuleert de verdere professionalisering van de werking. Ze begeleidt ook erfgoedbibliotheken bij het opstellen van een aanvraag.
Foto © Universiteitsbibliotheek Antwerpen
Participatie: een essentieel deel van de werking
De basisfuncties werden in de cultureelerfgoeddecreten van 2008 en 2012 verbreed met oog op andere deelsectoren. Het Cultureelerfgoeddecreet van 24 februari 2017 introduceerde participatie als vijfde functie.
Participatie was al een belangrijk aspect in het cultureelerfgoedbeleid door het centraal plaatsen van cultureelerfgoedgemeenschappen. Vanaf 2017 werd participatie expliciet opgenomen als een van de kerntaken van de cultureelerfgoedwerking.
Participatie betrekt de samenleving, en niet enkel de eigenaars of professionele beheerders van erfgoed, bij de zorg en het doorgeven van erfgoed. Vroeger zeiden de specialisten in het museum wat erfgoed was en wat niet, wat belangrijk was om te bewaren en te tonen en wat niet. De essentie van participatie is een zo breed mogelijk draagvlak creëren door alle geledingen van de samenleving bij cultureel erfgoed en cultureelerfgoedwerking te betrekken. Dat vereist voldoende dialoog, interactie en inspraak om verschillende stemmen en perspectieven te laten horen. De regelgeving werd daardoor actueel en gaf richting aan de cultureelerfgoedwerking van de toekomst. In de nieuwe internationale museumdefinitie van 2022 is participatie ondertussen eveneens opgenomen. Ook culturele archiefinstellingen en erfgoedbibliotheken integreren participatie als kernopdracht in hun werking.
Foto © KOERS. Museum van de Wielersport
Foto © Stadsmuseum Lokeren
Immaterieel erfgoed integreren
Het decreet van 2017 integreert de toegenomen aandacht voor immaterieel erfgoed in de cultureelerfgoedwerking. Immaterieel erfgoed omvat niet-tastbare gewoontes en praktijken, kennis en technieken. Musea, erfgoedbibliotheken en culturele archiefinstellingen worden aangemoedigd om binnen alle functies actief in te zetten op immaterieel erfgoed. Hoewel het voor sommige organisaties binnen de eigen context meer relevant en vanzelfsprekend is dan voor andere organisaties, is immaterieel erfgoed niet meer weg te denken binnen een geïntegreerde werking.
Foto © Gasthuismuseum, Geel
Door kennis- en praktijkontwikkeling worden de functies verder concreet gemaakt voor de verschillende aspecten van de erfgoedzorg en het borgen van immaterieel erfgoed. Steeds meer collectiebeherende organisaties nemen een rol op voor het documenteren, onderzoeken en levend houden van immaterieel erfgoed dat gelinkt is aan de collectie en werken nauw samen met de betrokken cultureelerfgoedgemeenschappen.
Blijven inzetten op ontwikkeling
Om de collectiebeherende organisaties te ondersteunen in hun groei en de kwaliteit van de werking te helpen optimaliseren, zette de Vlaamse Gemeenschap de voorbije 25 jaar mee de schouders onder de uitrol van enkele nuttige instrumenten zoals de vertaling van de Art & Architecture Thesaurus (AAT) en Spectrum, de internationaal toegepaste standaard voor collectiemanagement, en ook digitale erfgoedinitiatieven zoals de erfgoedbanken (nu Vlaamse Erfgoeddatabank / MuseumPlus), project CEST (nu kennisbank van meemoo) en het OSLO-datamodel.
Bij het verder uittekenen van het cultureelerfgoedbeleid, blijft de Vlaamse Gemeenschap streven naar de maximale toepassing van de principes van cultureelerfgoedwerking:
- deontologische regels, kwaliteitsnormen en standaarden die worden toegepast door het werkveld
- principes als duurzaamheid, betrouwbaarheid, meerstemmigheid, toegankelijkheid en participatie.
Foto © KADOC Erfgoedbibliotheek
Jakob Smitsmuseum - Foto © Toerisme Provincie Antwerpen – Rhode Van Elsen
Als departement blijven we volop inzetten op het versterken van de erfgoedsector en onderstrepen we het belang van een kwaliteitsvolle en duurzame benadering van cultureel erfgoed.